Intensiteit en wanhoop, maar ook hartstocht is kenmerkend voor het expressionisme. Een kunstwerk werd na 1900 het symbool van emoties en spanningen; dat is te zien in het werk van kunstenaars uit heel Europa. Maar vooral in Duitsland (met de kunstenaarsgroepen Die Brücke en Der Blaue Reiter), en in Frankrijk (het Fauvisme) is het Expressionisme sterk vertegenwoordigd.
- verzet tegen de onrechtvaardige maatschappelijke structuur
- de rijke burgerij doet weinig tegen de schrijnende gevolgen van de industriële revolutie voor de arbeiders
- kunstenaars geven op heftige wijze, met felle kleuren en met soms dik opgebrachte verf uitdrukking aan hun ongenoegen
- de stijl en de onderwerpen die zij weergeven shockeren de conservatieve burgerij
• individuele, subjectieve expressie; persoonlijke uitdrukking van gevoelens
• de innerlijke wereld, emoties krijgen vorm
• de stijl is grof en bewegelijk, factuur
• duidelijke vormen, geen details
• fel kleurgebruik
De Duitse Käthe Kollwitz maakte aangrijpende expressionistische grafiek waarin zij de verschrikkingen van haar tijd en persoonlijke tragedies in beeld bracht.
---------------------------------------------
Duitsland: Die Brücke (1905-1913)- Ernst-Ludwig Kirchner
- Ernst Heckel
- Karl Schmidt-Rottluff
- Max Pechstein
- Oskar Kokoschka
- Paula Modersohn-Becker
Ze gebruikten felle, niet natuurlijke kleuren, en de vormgeving werd geïnspireerd door de kunst van primitieve volken. Door hun bewondering voor Japanse houtsneden, kreeg de grafische kunst een nieuwe impuls. De schilders wilden geen nieuwe esthetiek introduceren maar een nieuwe ethiek. Zij wilden de innerlijke waarheid te schilderen, subjectieve kunst maken.
Voor kunstcritici was het werk van Die Brücke een schok. Ze deden het af als ‘een gewelddadige stijl’; een opvatting die de nazi’s later samenvatten onder de term ‘Entartete Kunst’.
Deze expressionisten beeldden de misère in de grote steden af en thema’s als seksualiteit of corruptie. Ook toonden zij de verbondenheid van de mens met de natuur. Kirchner koos zijn eigen, subjectieve beleving als uitgangspunt: hij had een pessimistische kijk op het leven en keek kritisch naar de ‘decadente’ mens in de grote steden. De pessimistische gevoelens van de kunstenaars van Die Brücke werden opgeroepen door de belabberde situatie in Duitsland rond de Eerste Wereldoorlog.
Belijk: Ernst Ludwig Kirchner - straat met voorbijgangers bij nachtelijke
belichting 1927
Voorstelling Kirchner heeft een groep mensen in een straat afgebeeld. Het is nacht, we zien een groep personen door een verlichte straat lopen. Ondanks de warme omgeving maken de mensen geen vrolijke indruk. Hun houding is wat gebogen, veel gezichten blijven onpersoonlijk doordat ze niet zijn uitgewerkt.
Vormgeving
vorm De mensen en de omgeving zijn niet gedetailleerd vormgegeven, het doek is met vlakken opgebouwd. Achteraan zijn de gezichten leeg. Bij de personen op de voorgrond zijn de ogen en mond met streepjes aangegeven.
kleur Felle, gele accenten en een warm oranje steken af tegen de donkerder en minder verzadigde kleuren in de rest van het schilderij. Vooral kwaliteitscontrast en warm-koud contrast bepalen de sfeer van het schilderij.
compositie De diagonaal achter elkaar geplaatste mensfiguren en de ritmische herhaling van vormen en kleuren zorgen voor levendigheid in de compositie.
licht Er lijkt sprake van zijlicht: de onzichtbare lichtbron bevindt zich links vooraan, buiten het schilderij. Er is nauwelijks plasticiteit en de schaduwtinten zijn onlogisch weergegeven.
hanteringswijze De olieverf is dekkend aangebracht. De kleurtoetsen zijn goed zichtbaar in de vlakken waaruit het schilderij is opgebouwd.
-----------------------------------------------------
Duitsland: Der Blaue Reiter (1911-1914)
Een tweede groep Duitse kunstenaars bracht in München een tijdschrift uit. Op de titelpagina stond het schilderij 'De blauwe ruiter' van Wassily Kandinsky afgebeeld. In het tijdschrift publiceerden zij hun idee dat 'de scheppende geest' in vorm en kleur weergegeven kan worden. Deze schilders, schrijvers, dichters en componisten zochten naar een (diep doorvoelde) spirituele basis voor een nieuwe, internationale cultuur. Ze knoopten internationale betrekkingen aan en organiseerden tentoonstellingen. Er vormde zich al snel een groep vooraanstaande kunstenaars, met o.a. Paul Klee, Robert Delaunay en de componist Arnold Schönberg. De groep was niet zo samenhangend en had geen eigen stijlvorm, maar was zeer internationaal georiënteerd.
Kandinsky was bevriend met de componist Arnold Schönberg; zij discussieerden en correspondeerden over kunst. Dezelfde lyriek die muziek kan oproepen wilde Kandinsky in zijn schilderijen vormgeven; de klank van violen of trompetten 'vertaalde' hij naar kleur en vorm. Kandinsky deed als eerste de stap naar abstracte schilderkunst.
----------------------------------------------
Frankrijk : Fauvisme (1905-1908)
In 1905, hetzelfde jaar waarin die Brücke werd opgericht, exposeerden de Fauves al in de Salon in Parijs. Ze werden door een criticus Fauves: wilde beesten, genoemd. De belangrijkste "fauvist" is Henri Matisse. Opvallend in het fauvisme zijn de expressieve kleurvlakken: de vorm raakt ondergeschikt aan de vaak onwerkelijke kleuren. De spotnaam Fauves is te danken aan het onnatuurlijke, maar heel expressieve kleurgebruik. Dit Franse expressionisme is decoratiever dan in Duitsland.
kenmerken van het fauvisme
• vereenvoudigde vormen
• fel kleurgebruik
• duidelijke lijnen, zware contouren
• nauwelijks plasticiteit, licht-donker werking en ruimtewerking
• meestal vrolijke schilderijen die door middel van kleur plezier tot uitdrukking brengen
Vergeleken met de Duitse expressionisten straalt het werk van de Fauvisten levensvreugde uit, het Duitse expressionisme angst en onzekerheid. De vorm, compositie en de kleur worden bij de fauvisten versmolten tot één geheel; de Duitse expressionisten werken met versplinterde vormen en agressieve kleurcontrasten. Het Franse fauvisme zoekt naar zuiverheid en wetmatigheid van de beeldende middelen, het Duitse expressionisme naar innerlijke zeggingskracht.
---------------------------------------------
Andere expressionistische kunstenaars zijn James Ensor en Constant Permeke, beiden uit België.
Hendrik Chabot, Hendrik Nicolaas Werkman en Kees van Dongen kwamen uit Nederland.
In Noorwegen werkte Edvard Munch.
In Oostenrijk maakte de jong gestorven Egon Schiele (1890-1918) sterk expressionistisch, erotisch werk.
m e e r a f b e e l d i n g e n
------------------------------
Beeldhouwkunst
Expressionistische beeldhouwers beklemtoonden de inhoud, de betekenis van het kunstwerk. Voorbeelden vormen het werk van de Italiaan Constantin Brancusi en de Duitser Ernst Barlach.
Veel kunstenaars waren actief als schilder, als graficus en als beeldhouwer.
Kandinsky was bevriend met de componist Arnold Schönberg; zij discussieerden en correspondeerden over kunst. Dezelfde lyriek die muziek kan oproepen wilde Kandinsky in zijn schilderijen vormgeven; de klank van violen of trompetten 'vertaalde' hij naar kleur en vorm. Kandinsky deed als eerste de stap naar abstracte schilderkunst.
----------------------------------------------
Frankrijk : Fauvisme (1905-1908)
In 1905, hetzelfde jaar waarin die Brücke werd opgericht, exposeerden de Fauves al in de Salon in Parijs. Ze werden door een criticus Fauves: wilde beesten, genoemd. De belangrijkste "fauvist" is Henri Matisse. Opvallend in het fauvisme zijn de expressieve kleurvlakken: de vorm raakt ondergeschikt aan de vaak onwerkelijke kleuren. De spotnaam Fauves is te danken aan het onnatuurlijke, maar heel expressieve kleurgebruik. Dit Franse expressionisme is decoratiever dan in Duitsland.
kenmerken van het fauvisme
• vereenvoudigde vormen
• fel kleurgebruik
• duidelijke lijnen, zware contouren
• nauwelijks plasticiteit, licht-donker werking en ruimtewerking
• meestal vrolijke schilderijen die door middel van kleur plezier tot uitdrukking brengen
Vergeleken met de Duitse expressionisten straalt het werk van de Fauvisten levensvreugde uit, het Duitse expressionisme angst en onzekerheid. De vorm, compositie en de kleur worden bij de fauvisten versmolten tot één geheel; de Duitse expressionisten werken met versplinterde vormen en agressieve kleurcontrasten. Het Franse fauvisme zoekt naar zuiverheid en wetmatigheid van de beeldende middelen, het Duitse expressionisme naar innerlijke zeggingskracht.
---------------------------------------------
Andere expressionistische kunstenaars zijn James Ensor en Constant Permeke, beiden uit België.
Hendrik Chabot, Hendrik Nicolaas Werkman en Kees van Dongen kwamen uit Nederland.
In Noorwegen werkte Edvard Munch.
In Oostenrijk maakte de jong gestorven Egon Schiele (1890-1918) sterk expressionistisch, erotisch werk.
m e e r a f b e e l d i n g e n
------------------------------
Beeldhouwkunst
Expressionistische beeldhouwers beklemtoonden de inhoud, de betekenis van het kunstwerk. Voorbeelden vormen het werk van de Italiaan Constantin Brancusi en de Duitser Ernst Barlach.
Veel kunstenaars waren actief als schilder, als graficus en als beeldhouwer.
-------------------------------
Bouwkunst die expressionistisch genoemd wordt, geeft uitdrukking aan een eigen visie of overtuiging. Architecten gaan uit van de massa die op een plastische (bijna geknede) wijze vorm krijgt. Beton en baksteen worden (soms op ingewikkelde manieren) tot deze vormen verwerkt.
