Futurisme

Het futurisme (1909-1916) ontstond in de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog in Italië. Het was een stroming waarin dichters en schrijvers een grote rol speelden, maar kreeg vooral vorm in de beeldende kunst en de muziek. Het futurisme was op de toekomst gericht, en gekant tegen de tradities van de 19e eeuw. Het verheerlijkte lawaai, beweging, snelheid, techniek, oorlog en dynamiek. Het idealiseerde alles wat modern, nieuw en snel was. Men bewonderde de schoonheid van het machinetijdperk. De uitvinding van elektriciteit (straatverlichting), stoommachines, auto's, treinen, trams, de eerste vliegtuigen, radio en telegrafie, kunststoffen, fotografie en de film veranderen de wereld in hoog tempo. De kracht en energie van een geïndustrialiseerde samenleving vormden de inspiratiebron voor kunstenaars.

Het futurisme kwam in opstand tegen gevestigde normen en waarden, riep op tot de vernietiging van alles wat traditie was. Oude waarden en normen moesten de prullenbak in. Zij wilden zich alleen nog maar met de toekomst bezighouden (het Italiaanse futura = toekomst).

Geïnspireerd door de diichter Marinetti, hadden de futuristen een optimistisch geloof in de vooruitgang. Zij verheerlijkten de verworvenheden van het 20e eeuwse industriële technologische tijdperk, het leven in de moderne stad. Het was de taak van kunstenaars om aan vernieuwing bij te dragen. Kunst moest de energie van het moderne leven uitdrukken en de dynamiek van de nieuwe tijd in al zijn activiteit tot uitdrukking brengen. In de ogen van de futurist komt alles voort uit actie, de wereld is voortdurend in beweging, alles is aan voortdurende verandering onderhevig.
De Italiaanse componist Russolo, de schrijver Marinetti en de schilders Carra, Boccioni en Severini waren in 1912 in Parijs om hun manifest te publiceren en hun revolutionaire ideeën te propageren.
vivere pericolosamente

Tomeloze energie, moed, durf, rebellie en zelfs het opzoeken van gevaar werden bezongen als ware deugden.  Het futurisme richtte zich als een maatschappelijke en culturele beweging op een glorierijke toekomst voor Italië op economisch, politiek en cultureel gebied. Dit sprak veel Italianen aan, het riep ook nationalistische gevoelens op. Arbeiders die zich bij de futuristische beweging aansloten, voelden zich deel van een beweging die de wereld zou vernieuwen met poëtische energie. De oorlog werd verheerlijkt als middel om een nieuwe samenleving tot stand te brengen. De futuristen schudden de wereld wakker met hun revolutionaire ideeën.

Deze ideeën, samengevat als 'vivere pericolosamente' (een vertaling van Nietzsche's 'gefährliches leben'), spraken ook Mussolini aan. In feite was het Futurisme vooral een ideologie (waar de filosoof Nietzsche zelf overigens niets mee te maken zou willen hebben gehad). Zoals de meeste futuristen zich ook niet konden vinden in de weg die het latere fascistische totalitaire regime van Mussolini koos. Maar in deze tijd kregen nationaal-socialistische en -later- fascistische ideeën steeds meer voet aan de grond.

manifesten

Carlo Carrà -portret van de schrijver Marinetti
Hoewel het futurisme aanvankelijk een literaire beweging was, kreeg het snel aanhangers uit alle artistieke disciplines. Kunstenaars publiceerden tientallen manifesten op het gebied van beeldende kunst, poëzie, theater, architectuur, muziek en film. Architecten dachten na over ontwerpen voor de ideale stad van de toekomst.
De stijl werd ook al snel buiten Italië populair. En niet alleen in de beeldende kunst, maar ook in het theater, de muziek en zelfs in de politiek.

De kunstzinnige vernieuwing die het futurisme bracht, begon met de dichter en toneelschrijver Fillippo Tomasso Marinetti, die in 1909 een eerste futuristisch manifest publiceerde. Marinetti was een performancekunstenaar die het publiek shockeerde. In de ban van het lawaai, de snelheid en de mechanische energie van de moderne stad wilde hij het verleden uitwissen en een einde maken aan de verering van de traditionele Italiaanse cultuur. 'Geen meesterwerk zonder agressief karakter!', stelde hij; 'musea zijn kerkhoven.. vernietig de traditie!' '... de wereld zich heeft verrijkt met een nieuwe schoonheid: de schoonheid van de snelheid. Een racewagen (…) is mooier dan de 'Nike van Samothrace'.

nieuwe media

In rechtstreekse confrontatie met het publiek introduceerde Marinetti de performance. Deze optredens werden 'serata futurista' genoemd (futuristische avonden), later overgenomen daar de dadaïsten.
In een 'totaalspektakel' werden diverse media met elkaar versmolten. Ook schilders gingen een rechtstreekse confrontatie aan met het publiek. Daarbij provoceerden zij het publiek, omdat men de toeschouwers wakker wilde schudden. De futuristen doorbraken daarmee de grenzen tussen de afzonderlijke kunsten.
Tijdens propagandistische theateravonden werden manifesten voorgelezen, gedichten voorgedragen, maar ook politieke agitatie bedreven. Hier ontstond het concept voor totaaltheater. In de futuristische declamatie werd de inhoud onderstreept door heftige zwaaiende armen en benen, harde geluiden, uitroepen en onomatopeeën. Het gaf aanleiding tot het ontstaan van klankpoëzie.
In verschillende Europese steden werden provocerende toespraken gehouden en conferenties georganiseerd, waarmee het futurisme zijn internationale invloed vergrootte. Manifesten met opruiende teksten riepen heftige discussies op en brachten het futurisme in het centrum van de belangstelling. Door publicatie van tijdschriften en pamfletten onderhielden de Italianen contact met internationale avant-garde groepen. Hierbij kreeg ook de vrije typografie een nieuwe impuls.

schilderkunst

Het futurisme kreeg in de schilderkunst vorm door het werk van Umberto Boccioni, Giacomo Balla, Carlo Carrà en Gino Severini. In hun kunstwerken wilden ze de geest van de nieuwe tijd vormgeven.
In een 'technish' Manifest uit 1910 werd (o.a.) gesteld:
  1. .. alle vormen van nabootsing moeten met verachting worden beschouwd en alle vormen van oorspronkelijkheid verheerlijkt.
  2. .. men zich moet verzetten tegen de tirannie van begrippen als 'harmonie' en 'goede smaak'.
  3. .. kunstkritieken zijn niet ter zake doende of nadelig.
  4. .. alle versleten onderwerpen moeten vervangen worden om de wervelwind van het moderne leven uit te drukken, een leven vol staal, koortsige energie, trots en snelheid.
Na de publicatie van het Futuristisch Manifest door Marinetti volgden nog meer dan dertig manifesten, waaronder het technisch manifest van de futuristische schilderkunst (Balla, Boccioni, Carrà, Russolo en Severini), een theatermanifest (Marinetti), een manifest over muziek (Pratella) en een over geluidkunst (Russolo).

Giacomo Balla -straatlantaarn 1909
voorstelling
  • Nieuwe technologie werd het uitgangspunt in een studie van licht uit 1909, waarin Giacomo Balla een ode brengt aan de uitvinding van het elektrisch licht. Hij kiest in dit schilderij het stralende licht van een straatlantaarn als motief voor de voorstelling. 
  • De futuristen schilderden daarnaast (motor)fietsen, auto's en treinen, en rennende paarden of hondjes in beweging.
  • Zij toonden dynamische taferelen van het uitgaansleven in de moderne stad. Ze ageerden daarmee tegen de beklemmende mentaliteit van de ingeslapen burgermaatschappij. 
  • Ook brachten de futuristen oorlogstaferelen in beeld, van treinen vol soldaten, kanonnen en ruiters die met lansen bewapend ten strijde trekken. 
  • De weergave van pure beweging en geluid leidde tot abstracte composities.
vormgeving

De futuristen leenden de kubistische beeldtaal van gefragmenteerde vormen, op die manier kon men dynamiek uitbeelden. Het verschil met de kubisten is dat de futuristen de nadruk leggen op actie en beweging. Zij werkten niet -zoals veel kubisten- met een stabiel middelpunt in de compositie, maar brachten dynamiek in beeld met talloze (bewegelijke) lijnen en richtingen. 
Daarnaast ontleende het futurisme veel aan de kleurkracht van het expressionisme.

k e n m e r k e n   v a n   h e t   f u t u r i s m e

• beweging uitbeelden door herhaling, bewegelijke lijnen
• beweging uitbeelden door vervormingen en fragmentatie
• men was geïnspireerd door techniek, snelheid en geweld - invloed van technologie 
• geloof in de toekomst met techniek en machines
• Het futurisme wilde breken met de traditionele kunst
Giacomo Balla -abstracte snelheid en geluid 1913-1914
snelheid, beweging en tijd - het begrip simultaneïteit

Beweging werd uitgebeeld door ritmische herhalingen van vormen en lijnen. Het belangrijkste vernieuwende futuristische concept was de simultaneïteit, als uitdrukking van dynamiek (simultaan = gelijktijdig). Simultaneïteit wil zeggen dat er geen eenheid in tijd en ruimte bestaat. Zie het heden, verleden en toekomst tegelijkertijd, en voegen het hier en daarginds samen.
Zo schreef Marinetti toneelstukken waarin verschillende scènes zich gelijktijdig afspelen. In de schilderkunst nam dat de vorm aan van een cinematografische weergave van de werkelijkheid, men probeerde om opeenvolgende momenten gelijktijdig af te beelden.

Giacomo Balla -dynamiek van een hond aan de lijn 1912
Ook Giacomo Balla (1871-1958) probeerde beweging zichtbaar te maken. Hij liet zich leiden door experimenten op fotografisch gebied (foto's met een lange sluitertijd) en door film, waarvan de eerste vertoning in 1891 had plaatsgevonden. In 'dynamiek van een hond aan de lijn' uit 1912, doet de compositie denken aan een willekeurig uitgesneden foto. Balla probeert beweging te suggereren door onderdelen van een figuur in repeterende opeenvolging weer te geven.

De fotoseries van Edward Muybridge vormden een belangrijke inspiratiebron voor schilders. In zijn fotosequenties onderzocht hij de weergave van beweging.

Umberto Boccioni
unieke vormen van continuïteit in de ruimte
Umberto Boccioni (1882-1916) legde zich naast schilderkunst ook toe op beeldhouwkunst.
In zijn beeld 'unieke vormen van continuïteit in de ruimte' (het stelt een strijder voor) wordt beweging goed uitgebeeld. Een massieve massa ritmische vormen en glanzende oppervlakten die voortdurend van vorm lijken te veranderen.

sculptuur

• dezelfde vormentaal als bij schilderkunst
• glimmende materialen waarin het licht weerkaatst, gepolijst om de werking van lichteffecten te versterken

Als een der eersten testte Boccioni ook de mogelijkheden van materiaalcombinaties uit en werd zo de grondlegger van de assemblage.


lawaai

Spectaculair zijn ook de muzikale vernieuwingen van Luigi Russolo, die hij in 1913 met zijn 'Lawaaikunst' in praktijk bracht met elektrisch aangedreven 'lawaaimachines'. Lawaai was voor de futuristen, naast dynamiek en snelheid, hèt kenmerk van de nieuwe tijd. Het uitbeelden van de sensatie van geluid was voor schilders ook een belangrijk gegeven. Ze probeerden de schilderkunst te 'muzikaliseren': abstracte schilderijen en muziek zagen zij als verbonden kunstvormen.

architectuur en de stad van de toekomst

  Antonio Sant'Elia Citta Nuova 1914
In de architectuur is het futurisme vertegenwoordigd door Antonio Sant'Elia, en Mario Chiattone.
In 1914 werd L'architettura futurista gepubliceerd. Ook deze architecten rekenden af met de decadentie en burgerlijkheid van het fin de siècle, en opende voor Italië de deur naar het modernisme. Venetië, Rome en Florence waren in hun ogen 'drie etterende zweren'. De moderne stad moest op een 'lawaaiige werf lijken en overal snel, beweeglijk en dynamisch zijn: het futuristische huis moet op een 'reusachtige machine' lijken. Wolkenkrabbers, uitgebouwde liftkokers en verkeersstromen bepaalden het beeld van de ideële, futuristische metropool.
  • futuristische ontwerpen voor architectuur zijn wel gemaakt, maar nauwelijks uitgevoerd
  • strakke vormen en lijnen 
  • met nieuwste ontwikkelingen op gebied van wetenschap en techniek
Sant'Elia gaf de ideeën van het futurisme vorm in zijn tekeningen voor de 'Città Nuova', een perspectivische uitbeelding van de 'Nieuwe Stad'. De afgebeelde bouwwerken zijn kolossaal en komen voort uit een industriële esthetiek. De architect ontwierp fantastische, sensationele architectuur,  maar er is geen enkel futuristisch ontwerp van betekenis gebouwd. Het futurisme heeft wel invloed gehad op de Russische avant-garde, later op architecten als Le Corbusier, en meer recent op de hightecharchitectuur van Renzo Piano.

De fakkel van het futurisme brandde hevig, maar kort. In 1914, toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, meldden veel futuristen zich vrijwillig aan bij het leger. Sant'Elia, Marinetti en de schilder Umberto Boccioni trokken ten strijde met een fietsbataljon. Voor WOI werkten avant-gardekunstenaars internationaal samen. Kunstenaars uit verschillende landen sloten vriendschappen en inspireerden elkaar. Het bloedbad van de Eerste Wereldoorlog maakte hier een einde aan. Internationale samenwerking werd onmogelijk, kunstenaars kwamen tegenover elkaar te staan op het slagveld. Sommigen vluchtten naar het neutrale Zwitserland (waar Dada een aantal fakkels van het futurisme overnam), anderen lieten zich gek verklaren om aan de oorlog te ontkomen. O.a. de futurist Carlo Carra liet zich opnemen in een psychiatrische inrichting.
Boccioni overleed in 1916 tijdens een oefening op het slagveld na een val van een paard, en Sant'Elia sneuvelde in hetzelfde jaar, hij was 28 jaar oud. Marinetti overleefde de oorlog en probeerde bij thuiskomst -tevergeefs- het futurisme nieuw leven in te blazen.


o n d e r z o e k s v r a g e n
blok 1
Umberto Boccioni -De stad ontwaakt 1910
Van 1902 tot 1910 schilderde Umberto Boccioni landschappen met treinen en fabrieken waarin de opkomende industrialisatie zichtbaar werd. Hij maakte deze doeken in de stijl van het impressionisme, het pointillisme (puntjes) en het divisionisme (streepjes). In 1910 werkte Boccioni bijna een jaar aan het grote doek ‘De stad ontwaakt’ (2 x 3 m). Aanvankelijk had het werk de titel: 'Arbeid'. In dit schilderij is de omslag naar het futurisme zichtbaar. Boccioni laat de naturalistische weergave los om nadruk te leggen op dynamiek. Hij schreef: ‘Ik heb geprobeerd een synthese van arbeid, licht en beweging vast te leggen’.
  • 1a. Bespreek drie aspecten van de voorstelling van 'de stad ontwaakt' die aansluiten bij de ideologie van het futurisme. Noem drie voorbeelden, en geef aan waar ze te zien zijn.
  • 1b. Bespreek in hoeverre Boccioni is geslaagd in zijn streven om 'arbeid, licht en beweging' vast te leggen. Verklaar vervolgens op welke manier Boccioni de gewenste 'synthese' met behulp van de vormgeving tot stand heeft gebracht. 
  • 1c. Bespreek welke aspecten van de vormgeving van 'de stad ontwaakt' zijn ontleend aan het impressionisme en het divisionisme. Geef daarbij aan in hoeverre deze aspecten bijdragen aan de dynamiek van het schilderij.
----------------------------
blok 2
  • 2a. Wat was de ideologie van de Italiaanse futuristen? Bespreek welke idealen zij voor ogen hadden, en plaats deze idealen in de context van de tijd. Leg vervolgens uit waarom het futurisme als stroming maar zo kort heeft bestaan.
  • 2b. Op welke manier braken de futuristen met het verleden? Geef drie voorbeelden van 'acties' waaruit dat blijkt, en verklaar waarom deze bijdroegen aan de populariteit van de futurististische beweging in Italië en daarbuiten. Bespreek vervolgens tot welke vernieuwingen dit leidde in verschillende kunstdisciplines.
  • 2c. Bespreek twee overeenkomsten en twee verschillen tussen het kubisme en het futurisme. Zoek bij elk aspect een voorbeeld (noem de kunstenaar en de titel van het werk), en beargumenteer je keuze.
----------------------------
blok 3
    Umberto Boccioni - krachten van de straat 1911
    • 3a. Op bovenstaande afbeelding zie je het schilderij ‘krachten van de straat’ van Umberto Boccioni. Noem drie onderdelen van de voorstelling in dit schilderij waaruit blijkt dat dit een straat is.
    • 3b. In dit schilderij zijn verschillende lichtbronnen aangegeven die 's avonds in een straat te zien zijn. Noem er vier.
    • 3c. Bespreek twee manieren waarop de verschillende lichtbronnen bijdragen aan de dynamiek van het schilderij. 

    • 3d. De schilder, Umberto Boccioni, heeft de beweeglijkheid van zijn kijken willen vastleggen. Bespreek twee aspecten van het schilderij waaruit dit blijkt.
    • 3e. Beschrijf op welke manier de hanteringswijze van Boccioni de dynamiek van dit schilderij versterkt. 
    • 3f. Bekijk nogmaals 'krachten van de straat' van Umberto Boccioni. Bespreek drie aspecten van de voorstelling van dit schilderij, die kenmerkend zijn voor het Futurisme. 
    Boccioni maakte dit werk in 1911. Hij stelde: 'Om een menselijk figuur te schilderen, moet je deze niet zelf in beeld brengen, maar de complete atmosfeer die hem omgeeft weergeven'.
    • 3g. Bespreek drie aspecten van die atmosfeer die Boccioni in dit werk tot uitdrukking bracht. 
    • 3h. Bekijk de vormgeving van het werk 'krachten van de straat'. Beschrijf drie kenmerken van de vormgeving, waardoor dit werk een goed voorbeeld is van futuristische schilderkunst.  
    ----------------------------
    blok 4
      Marcel Duchamo -naakt, een trap afdalend
      • 4a. Bekijk bovenstaand werk van Marcel Duchamp, 'Naakt, de trap afdalend'. In dit schilderij, dat een synthese is van kubisme en futurisme, heeft Duchamp beweging willen uitbeelden. Beschrijf vier aspecten van de vormgeving waardoor de suggestie van beweging ontstaat. Geef bij elk kenmerk aan aan of dit een kubistisch en/of een futuristisch kenmerk is. 
      • 4b. Leg uit waarop Duchamp deze manier van uitbeelden baseerde. Wat was zijn inspiratiebron? Bespreek twee aspecten van het werk 'naakt, de trap afdalend', waaruit dat blijkt. 

      • 4c. Duchamp was, net als de futuristen, geïnteresseerd in machinerieën. In dit schilderij heeft hij kenmerken van machines verwerkt. Leg dit uit aan de hand van de voorstelling.
      Benito Mussolini, de Italiaanse dictator 'Il Duce', die Italië naar het fascisme leidde, was geen kunstliefhebber. Toch spraken de destijds populaire ideeën uit de futuristische manifesten hem aan. Zo vroeg hij Marinetti om een aantal speeches voor hem te schrijven. Later keerde Mussolini zich van het socialisme af en werd een extreme nationalist.
      • 4d. Leg uit welke aspecten van het futurisme aansloten bij de politieke ideeën van Mussolini. Geef daarnaast aan waarom veel futuristen zich niet thuisvoelden bij de politieke beweging die Mussolini na de Eerste Wereldoorlog vormgaf. 
      ----------------------------
      blok 5
        Gino Severini (1883-1966) -pantsertrein 1915
        Hierboven zie je het schilderij Pantsertrein uit 1915 van de Italiaanse kunstenaar Gino Severini. De stoomtrein vervoert soldaten en wapens naar het front en fungeert als rijdende aanvalsmachine. Aanvallen worden afgeslagen door de bepantsering en het geschut dat op de trein is geplaatst. Severini had vanuit zijn atelier goed zicht op het station, waarvandaan de pantsertreinen naar het front vertrokken.
        • 5a. Bespreek aan de hand van het schilderij pantsertrein twee aspecten van de vormgeving die kenmerkend zijn voor het futurisme. 
        Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd voor het eerst gebruikgemaakt van tanks en pantservoertuigen. Severini was gefascineerd door deze moderne gevechtsmachines.
        • 5b. Het afbeelden van een pantsertrein met kanonnen en geweren sloot goed aan bij de uitgangspunten van het futurisme. Bespreek waarom deze voorstelling aansluit bij het futurisme, en licht daarbij toe welke aspecten van dit schilderij de oorlog verheerlijken. 

        Voordat Severini aan het het schilderij van de pantsertrein begon, maakte hij een houtskooltekening waarin hij de compositie en lichteffecten bepaalde. In het uiteindelijke schilderij zijn een paar kleine wijziging in de voorstelling aangebracht, maar de belangrijkste toevoeging is de kleur. 
        • 5c. Bespreek de manier waarop Severini kleur heeft toegepast in de pantsertrein en benoem het effect daarvan. Verklaar daarbij in hoeverre het kleurgebruik in dit schilderij een weerspiegeling is van de idealen van het futurisme. 
        ----------------------------
        blok 6
          Gino Severini - trein in de stad tekening 1913
          De titel van het werk hierboven is 'trein in de stad', een andere tekening van Severini.
          • 6a. Noem twee aspecten van de voorstelling van 'trein in de stad' die naar een trein verwijzen en geef daarbij aan waar ze zich in de tekening bevinden. Bespreek vervolgens de manier waarop Severini hier de ruimte in beeld brengt.
          Severini’s vormgeving is beïnvloedt door het kubisme.
          • 6b. Bespreek drie kenmerken van de tekening die kubistisch genoemd kunnen worden. 
          Ondanks de kubistische aspecten kun je toch zien dat deze tekening tot het futurisme behoort.
          • 6c. Leg aan de hand van de tekening van Severini uit wat het verschil tussen kubisme en futurisme inhoudt. Betrek zowel de voorstelling als de vormgeving in je antwoord.
          ----------------------------
          blok 7
            Carlo Carrá -zwemsters 1910
            De Italiaanse schilder Carlo Carrà maakte in 1910 een schilderij van zwemsters. Het formaat is 105 bij 156 cm.
            • 7a. Bespreek aan de hand van drie beeldende aspecten de manier waarop Carrá water suggereert. 
            In het schilderij 'de zwemsters' is sprake van een sterke suggestie van beweging.
            • 7b. Bespreek drie aspecten van de vormgeving die dit effect veroorzaken. 
            • 7c. Bespreek aan de hand van twee kenmerken waarom dit schilderij van Carrà tot het futurisme behoort.
            ----------------------------
            blok 8
            Carlo Carrà -interventionistische demonstratie  1914 tempera en collage op kartin 38,5 x 30 cm
            Carrà maakte bovenstaande collage nadat hij honderden pamfletten in de lucht had zien dwarrelen, die uit een vliegtuig werden verstrooid boven het Piazza del Duomo in Milaan. Het was vlak na de moord op aartshertog Franz Ferdinand in Sarajevo. De Italiaanse betrokkenheid bij WOI is voorgesteld door de Italiaanse vlaggen en het woord 'ITALIANO'. Ook de woorden lijken uit middelpunt voort te komen en roepen een gevoel van expansie op. De donkere zones in het centrum creëren ruimtelijkheid - een diepe leegte - waaruit het geluid voortkomt en de ruimte geleidelijk laat afvlakken naar de randen. 
            • 8a. De vormen in de compositie van deze collage bewegen zich (op kubistische wijze) vanuit het centrum naar buiten. Het geeft de impressie van een hard geluid of explosie. Beschrijf op welke wijze Carrà in de compositie de suggestie van deze beweging oproept. 
            • 8b. Beschrijf hoe Carrà in de vormgeving van deze collage de ruimtelijkheid tot stand brengt. Geef daarbij aan op welke wijze de ruimtelijkheid aan de randen wordt 'afgevlakt'.
            • 8c. Dit visuele 'gedicht', waarin de verbeelding van klank vorm krijgt, is een vroeg voorbeeld van ‘concrete poëzie’. Er zijn verschillende onomatopeïsche klanken in de voorstelling te herkennen. Geef drie voorbeelden van de onomatopeïsche klanken die hier zijn afgebeeld, verklaar wat zij voorstellen, en leg uit wat zij toevoegen aan de betekenis van de voorstelling.
            ------------------------------------------------
            blok 9
            Umberto Boccioni -dynamiek van een fietser
            De titel van dit werk van Boccioni is 'dynamiek van een fietser'.
            • 9a. Verklaar de betekenis van het begrip dynamiek.
            • 9b. Noem twee aspecten van de voorstelling van 'dynamiek van een fietser' die naar een fietser verwijzen en geef daarbij aan waar ze zich in het schilderij bevinden. 
            • 9c. Boccioni heeft de weergave van de werkelijkheid grotendeels losgelaten. Het beeld van een fietser is geabstraheerd om de energie en beweging van het onderwerp tot zijn recht te laten komen. Bespreek de manier waarop Boccioni met de beeldaspecten lijn en vlak dynamiek in beeld brengt.
            • 9d. Beschrijf de keuzes die Boccioni in dit schilderij maakte met betrekking tot kleur. Leg uit op welke manier de kleur bijdraagt aan de dynamiek van schilderij. Betrek ook de hanteringswijze in je antwoord.
            ----------------------------------------------
            blok 10

            In het begin van de twintigste eeuw kwamen verschillende vooruitstrevende kunststromingen tot ontwikkeling die avant-garde genoemd worden. Een van die stromingen was het Futurisme dat zijn oorsprong had in het destijds zeer traditionele Italië. 
            • 10a. Geef twee argumenten waarom het Futurisme tot de avant-garde gerekend kan worden.
            Op 20 februari 1909 publiceerde de Italiaanse journalist en dichter Filippo Marinetti (1876-1944) op de voorpagina van de Franse krant Le Figaro het Futuristisch Manifest. Dit manifest bevatte elf punten voor een nieuw levensgevoel en wereldbeeld. Een samenvatting van acht van deze punten staat hieronder: 

            Het Futuristisch Manifest 
            1 Wij willen de liefde voor het gevaar verheerlijken, de houding van wilskracht en stoutmoedigheid. 
            2 De voornaamste elementen van onze poëzie zijn moed, durf en revolte. 
            3 De literatuur heeft tot hiertoe alleen een stilstand van het denken, de extase en de loomheid geëerd, wij willen de lof zingen van de agressieve beweging, de koortsachtige slapeloosheid, de vastberaden stap, de salto mortale, de oorvijg en de vuistslag. 
            4 Wij verklaren dat de pracht van de wereld zich heeft verrijkt met een nieuwe schoonheid: die van de snelheid. Een raceauto, zijn motorkap versierd met dikke buizen als slangen met explosieve adem ... een ronkende auto die als hij rijdt op een mitrailleur lijkt, is mooier dan de Nikè van Samothrake (een beeld uit de oudheid). 
            5 Wij willen een hymne brengen aan de man achter het stuur, wiens ideale lans voortschiet over de aarde, die op haar beurt ook weer weggeschoten is uit het circuit van haar baan. 
            6 Buiten de strijd is er geen schoonheid. Geen meesterwerk zonder agressief karakter. 
            7 We willen de oorlog - de enige hygiëne van de wereld - verheerlijken, het militarisme, het patriottisme [...] 
            8 Wij willen musea en bibliotheken met de grond gelijkmaken en het moralisme [...] bestrijden

            Futuristische kunstenaars waren eropuit om te provoceren. Dat deden zij met kunstwerken en talloze manifesten. Deze tekst is een deel uit het Futuristisch Manifest van Filippo Marinetti. Een provocatie uit dit manifest is bijvoorbeeld de oproep om alle musea en bibliotheken te vernietigen. 
            • 10b. Leg uit waarom de futuristen vonden dat musea en bibliotheken vernietigd zouden moeten worden.
            • 10c. Noem nog twee andere, duidelijke provocaties uit dit manifest. Leg bij beide uit waarom dit provocerend is.
            -------------------------------
            blok 11

            In 1922 opende de autofabrikant Fiat een nieuwe fabriek in Turijn. Op het dak was een testbaan voor raceauto’s. De raceauto was voor de futuristen hét symbool voor snelheid en dynamiek, passend bij de nieuwe levenshouding en maatschappij. 
            • 11a. Bespreek twee redenen waarom de auto symbool stond voor de nieuwe levenshouding en maatschappij die de futuristen voor ogen hadden.

            ontwerp van Jules Dalou -monument voor Emile Levassor  1907
            Aan het begin van de twintigste eeuw ontstond bij veel kunstenaars de behoefte de dynamiek van de moderne wereld in beeld te brengen. Op de afbeeldingen hierboven zie je daar een voorbeeld van. Het is een marmeren monument uit 1907 dat Jules Dalou had ontworpen voor Emile Levassor, die in 1895 met zijn zelfgebouwde auto de race Parijs-Bordeaux-Parijs won. Het ontwerp van Dalou werd in marmer uitgevoerd door Lefèvre.

            In de voorstelling op het reliëf heeft Dalou de dynamiek van dit nieuwe vervoermiddel in beeld willen brengen.
            • 11b. Leg aan de hand van drie aspecten van de voorstelling uit hoe hij dat heeft gedaan. 
            De kunstcriticus Robert Hughes schreef over dit monument: “De auto, de opvallendste aankondiging van de toekomst, maakte een bijzonder onhandige entree in de wereld van de kunst.”
            • 11c. Bespreek aan de hand van de afbeeldingen van het monument wat Hughes met zijn uitspraak bedoeld kan hebben.
            Robert Delaunay - eerbetoon aan Blériot  1915
            Nadat Louis Blériot in 1909 het Kanaal was overgevlogen, werd zijn vliegtuigje in triomf door Parijs gedragen en er tentoongesteld. Het enthousiasme over Blériots prestatie vertaalde Robert Delaunay in 1914 in zijn Eerbetoon aan Blériot dat je ziet op bovenstaande afbeelding. 

            Vergelijk het schilderij van Delaunay met het monument van Jules Dalou. 

            Het veelkleurige schilderij van Delaunay vormt een groot contrast met het natuurstenen monument van Dalou. Ook wanneer materiaal en werkwijze buiten beschouwing blijven, verschilt de wijze waarop Dalou in zijn reliëf een ode brengt aan de technische vooruitgang met de manier waarop Delaunay dat in zijn schilderij doet. 
            • 11d. Bespreek op welke manier Delaunay in zijn schilderij voor Blériot de technische vooruitgang in beeld bracht.
            De oplossing die Delaunay koos voor zijn eerbetoon aan Blériot houdt verband met zijn streven naar artistieke vernieuwing. 
            • 12e. Leg uit waarom Delaunay streefde naar artistieke vernieuwing.


            De fascinatie voor snelheid en dynamiek kwam bij veel kunstenaars tot uitdrukking. 
            Op de afbeelding hierboven zie je het schilderij Dinamismo di un automobile van de componist Luigi Russolo uit 1913. 
            • 11f. Bespreek twee aspecten van de vormgeving waarop in dit werk dynamiek wordt uitgebeeld.

            Hierboven zie je een tekening en tekst voor de opvoering van de voorstelling Macchina Tipografica (de Drukpers). Giacomo Balla maakte tekeningen van bewegingen die bij de voorstelling gemaakt moesten worden. De tekst bestaat grotendeels uit onomatopeën.

            De directeur van Les Ballets Russes, Diaghilev, was steeds op zoek naar samenwerking met eigentijdse kunstenaars. Ondanks het feit dat futuristen als Balla theatrale kunst wilden maken waarin beweging een belangrijke plaats innam, heeft Diaghilev Balla geen opdracht gegeven om een ballet voor Les Ballets Russes te maken. 
            • 11g. Geef twee redenen waarom de ideeën van Balla minder geschikt waren voor een voorstelling van Les Ballets Russes, en leg uit voor welke evenementen dit plan zich wel leende.
            ---------------------------------